College Inleiding Sterrenkunde

De Melkweg

Als de oude Grieken op een heldere zomeravond naar de hemel keken, zagen ze daar een zwakke band van licht die zich uitstrekte van horizon tot horizon. Het deed hen denken aan een stroom melk ... en ze voorzagen dit ontzagwekkende fenomeen van de naam ``Kyklos Galaktikos'' ofwel melkachtige cirkel. Volgens hun mythische uitleg was het de melk waarmee Rhea een steen pretendeerde te zogen om Cronus te overtuigen dat het Zeus was, opdat hij het zou inslikken. Volgens een andere mythische uitleg was het de melk die Hera weigerde te geven aan het kindje Hermes (of, volgens weer andere bron, Heracles).

The Milky Way Galaxy:
in full glory over the Provence

Deze onregelmatige band van diffuus licht, ongeveer 10^o breed en zich uitstrekkend over het hemelgewelf langs bij benadering een grote cirkel, is zeker een van de meest ontzagwekkende hemelverschijnselen. Meer nog wellicht nu we weten wat het werkelijk is: het aanzicht van ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg. De Melkweg, het gigantische, 100 kpc grote schijfvormige lichaam waarin zich zo'n tweehonderd miljard (2 x10¹²) sterren bevinden. De Melkweg, `onze stad in het Heelal'.

Het helderste gedeelte van de Melkweg ligt in het sterrenbeeld Sagittarius. Het is de richting waarin het centrum van ons sterrenstelsel ligt. Wat de indruk van de Melkwegband extra spectaculair maakt zijn de donkere grillige banden (soms draadachtig) die zich over de hele band uitstrekken, plaatsen waar stof en dichte gaswolken het sterlicht blokkeren. Aan de andere kant van hemel, in de sterrenbeelden Auriga, Perseus en Orion, is de Melkweg tamelijk onspectaculair. Geen wonder, het wijst in de richting diametraal tegenover zijn centrum, het Anticentrum.

Een panoramisch beeld tussen Cygnus (de Zwaan) en het Zuiderkruis ziet men in het prachtige breedveld panorama samengesteld door John Gleason (1999). Het betreft de zuidelijke band van de Melkweg schijf, genomen vanaf Australie. Het beeld is opgebouwd uit 40-minuten fotografische opnamen, vervolgens digitaal aangezet. Duidelijk zichtbaar zijn vele heldere sterren, rode emissienevels, blauwe reflectienevels en clusters van sterren. De rode vlek aan de linkerkant is de Noord-Amerika nevel, nabij de staart van Cygnus. Aan de rechterkant vind je het heldere Scutum sterrenveld, gevolgd door het centrum van het Melkweg sterrenstelsel in het Sagittarius-Scorpius gebied.

Hoewel visueel van een oogverblindende schoonheid, moge het duidelijk zijn dat de grillige donkere slierten op deze optische opnamen, die niet anders zijn dan interstellaire stofwolken die het zicht op de erachter liggende sterren ontneemt, ons flink kan opbreken bij het verdere exploratie van de Melkweg. Met name tengevolge hiervan was het model van de Melkweg dat Jacobus Kapteyn door nauwgezet en ingenieus werk had opgesteld snel achterhaald: doordat ie slechts een beeld had van de (weliswaar wijde) locale zonsomgeving leek het alsof de Zon welhaast in het centrum van de waargenomen sterverdeling zat.

Als we echt een objectieve indruk van de verdeling van de sterren in de Melkweg willen krijgen moeten we op golflengten krijgen die niet worden gestoord door het stof. Dit brengt ons naar de infrarood micron golflengten. Op het ogenblik is het beste beeld van de Melkweg dan ook afkomstig van de 2micron survey van het 2MASS programma: