NVWS-logo zwart-wit

Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde

NVWS Nieuwsbrief No. 7, oktober 1999

Bestemd voor de leden van door de NVWS erkende verenigingen (afdelingen en werkgroepen). Verschijnt in maart, september en december, als 2 pagina's A4 via besturen van de verenigingen en op internet http://www.astro.rug.nl/~nvws/. Kopij liefst per e-mail of diskette, voor de eerste van de verschijningsmaand naar redactie: secretariaat NVWS, Drs. J.A. de Boer, Pr. Irenelaan 1, 9765 AL Paterswolde, tel. 050-309 4290 (na 19.00 uur), e-mail J.A.de.Boer@fwn.rug.nl. Kopij kan wegens de ruimte worden ingekort.
(Andere zaken via het bureau van de vereniging: De Koepel, Zonnenburg 2, 3515 NL Utrecht, tel. 030-2311360 (9.30-16.30 uur), fax 030-2342852, e-mail dekoepel@knoware.nl)

 

Peter Louwman krijgt de Dr. J. van der Biltprijs 1999

Op 21 september besloot het NVWS bestuur de Van der Biltprijs toe te kennen aan Peter Louwman. Peter zet zich bijzonder in voor de popularisering van de sterrenkunde, is een motor in de Werkgroep Maan en Planeten (tot voor kort secretaris), is heel goed in de propaganda van de amateurbeoefening van de sterrenkunde en van de NVWS, en is staat altijd klaar voor de JWG. Zaterdag 13 november wordt de prijs aan hem uitgereikt op het Astroweekend in Tilburg.

 

 

Leoniden pieken dit jaar boven Europa!

Als de optimistische voorspellingen uitkomen, kan men de Leoniden dit jaar welgemoed tegemoet zien! Niet dat men weer op een vuurbollenregen mag rekenen, want die wordt niet verwacht, maar wel bestaat een redelijke kans dat in de maximumnacht 17/18 november een hoge piek van zwakkere meteoren optreedt, met misschien wel 20 meteoren per minuut. Zelfs een sterrenstorm, tijdens welke één of meer meteoren per seconde vallen, is niet helemaal uitgesloten.

Volgens Joe Rao (WGN-bulletin van de International Meteor Organization van juni/augustus 1999) doorkruiste de Aarde vorig jaar nog een wolk met grotere meteoroïden (in grootte variërend van een erwt tot een knikker). Deze gruisdeeltjes houden zich relatief dicht bij de moederkomeet 55P/Tempel-Tuttle op, die op 28 februari 1998 door het perihelium ging.

Ze waren verantwoordelijk voor de langdurige vuurbollenregen die voorafging aan het voorspelde maximum van de Leoniden. De afstand tot de komeet is intussen groter geworden en de Aarde is buiten bereik geraakt van de grotere meteoroïden. Dit jaar passeren wij een gebied met overwegend kleinere meteoroïden, dus stofdeeltjes. Dat materiaal veroorzaakt zwakkere meteoren.

De Leonidenregens of -stormen treden op in een cyclus van ongeveer 33 jaar; dat houdt verband met de omlooptijd van de genoemde komeet 55P/Tempel-Tuttle die ook circa 33 jaar duurt. De komeet is omhuld door een zeer lang uitgerekte wolk gruis en stof.

Op 17/18 november 1999 kruist de Aarde de komeetbaan 623 dagen nadat de komeet gepasseerd is. Volgens Rao is van zeven eerdere Leonidenpieken vastgesteld, dat de uurfrequentie boven 1000 uitsteeg op een moment, dat de komeet meer dan 300 dagen tevoren de knoop was gepasseerd; voor het laatst gebeurde dat in 1966 (561 dagen na de knooppassage, uurfrequentie: < 150.000!).

De Aarde kruist de komeetbaan op 18 november te 2.50 uur. Leo Rao verwacht de piek in de Leonidenactiviteit later die nacht: tussen 3.08 uur en 5.17 uur.

Dr. David Asher en Dr. Rob McNaught (persbericht van de Royal Astronomical Society van Groot-Brittannië d.d. 30 augustus 1999) denken dat de piek zich op 18 november rond 3 uur zal voordoen: een piek van misschien wel 20 meteoren per minuut (onder ideale omstandigheden: dus een heldere en donkere hemel). Een Leonidenstorm à la 1966 ligt dit jaar niet in de lijn der verwachtingen.

Waarnemers in Europa zitten dit jaar op de eerste rang, evenals die in Noord-Afrika, het Midden-Oosten en Europees Rusland. De Leoniden pieken namelijk op een tijdstip dat de radiant van de zwerm -in de kop van de Leeuw- vrij hoog boven de horizon staat. In Nederland vanaf 3 uur meer dan 35° (radiant: het punt aan de hemel, waar alle meteoren van een zwerm vandaan lijken te komen). Ook heel gunstig is het feit, dat de Maan op 18 november al te 1.13 uur ondergaat. Hij krijgt dus niet de kans de Leoniden te overstralen.

Hier zij benadrukt, dat de hiervoor weergegeven voorspellingen met veel onzekerheden zijn omgeven. De werkelijkheid kan heel anders uitpakken en voor verrassingen zorgen; denk aan de vuurbollenregen die ons in 1998 plotseling overviel.

Wilt u niets van de Leoniden missen, dan is het raadzaam ook in de nacht(en) vóór en na de maximumnacht 17/18 november paraat te staan. De activiteit van de Leoniden begint ieder jaar rond 14 november en duurt tot en met 21 november. U kunt de waarnemingen aanvangen nadat rond 11.30 uur de kop van de Leeuw met de radiant boven de horizon is gerezen en de eerste Leoniden van de nacht verschijnen. Leoniden zijn bijzonder snel: met 71 km per seconde gaat een Leonide een stuk sneller dan de meteoren van vrijwel alle andere zwermen.

Bij Joost Hartman van de Werkgroep Meteoren kunt u waarneemformulieren, gnomonische sterrenkaarten, drempelvelden e.d. opvragen die u kunt gebruiken bij het serieus waarnemen van de Leoniden. Ook verstrekt hij graag algemene informatie over het waarnemen en fotograferen van meteoren.

Het adres van Joost Hartman is: Kruisstraat 28, 5211 DV 's-Hertogenbosch, e-mail: JoostHartman@compuserve.com. Hij houdt zich ook aanbevolen voor uw waarneemverslag en -resultaten van de Leoniden.

Werkgroep Meteoren van de N.V.W.S., Urijan Poerink

Goede samenwerking tussen VWS "Thales" en JWG in Zwolle

Maarten Kleinhans (voorzitter JWG en "peetvader" van JWG afd. Zwolle): De Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde "Thales" is al sinds jaar en dag actief in Zwolle. Ieder jaar organiseert zij in de kerstvakantie een jeugdmiddag, die wordt aangekondigd in de plaatselijke pers. Deze jeugdmiddag wordt bezocht door zo'n 30 kinderen.

Sinds kort is er in Zwolle weer een actieve JWG-er, Steven Rieder (15 jaar oud), die de plaatselijke afdeling van de Jongerenwerkgroep nieuw leven in gaat blazen.

De samenwerking lag voor de hand. Op de jeugdmiddag is reclame gemaakt voor een beginnerscursus sterrenkunde voor jongeren. Ook in de pers zijn aankondigingen geplaatst. Het resultaat: 24 kinderen tussen 7 en 13 jaar oud kwamen op zaterdag 16 januari bijeen voor de eerste cursusbijeenkomst. Ze hebben naar een praatje over Aardse planeten geluisterd, kennismakingsspelletjes gedaan en een geomorfogenetische kaart gekleurd van het oppervlak van de Maan of van Mars. De ondergrond was een kopie van een foto gemaakt door verschillende ruimtesondes. Op deze manier leerden ze spelenderwijs wat alle donkere en lichte plekken op het oppervlak voorstellen, en hoe ze zijn ontstaan.

Deze kinderen zijn automatisch lid geworden van de JWG, en zullen in de komende tijd de bijeenkomsten blijven bezoeken. Op den duur zullen ze ook naar bijeenkomsten van Thales voor volwassenen gaan. De JWG heeft kennis hoe met kinderen om te gaan, en organiseert landelijke zomerkampen voor alle leeftijdsgroepen. Thales biedt bestuurlijke continuïteit en kent de wegen naar de pers. Op deze manier snijdt het mes aan twee kanten. Ik heb goede hoop dat de samenwerking de komende jaren vele vruchten gaat afwerpen. Ook in andere steden is samenwerking mogelijk. Voor vragen en informatie kunt u contact opnemen met Maarten Kleinhans, mail M.Kleinhans@geog.uu.nl of tel. 030 2898982.

Symposia

In Zenit mei 1999 staan vijf voordrachten van het drukbezochte (bijna 300) symposium Ontstaan en evolutie van het zonnestelsel van NVWS en Leidse Sterrewacht, 10 oktober 1998. U kunt het nummer bestellen bij De Koepel (zie de kop van deze Nieuwsbrief).

Dit jaar organiseerde de NVWS een symposium op 16 oktober j.l. in Radiosterrenwacht Dwingeloo samen met de Stichting Astronomisch Onderzoek Nederland over Telescopen van de toekomst. Ook daarvan zullen artikelen in Zenit verschijnen. Er kwamen bijna 150 bezoekers (de organisatie niet meegeteld). Vol huis, want de Radiosterrenwacht heeft niet zulke grote collegezalen als een universiteit. De rondleiding tot slot bewees dat we inderdaad tussen de symposia bij universiteiten de Radiosterrenwacht niet moesten overslaan.

Kalender

13 en 14 november. 80ste Amateurweekend, Zalencentrum Boerke Mutsaers, Tilburg.

16-18 november. Leoniden, geen nacht overslaan!

2000

15 en 16 april. 81ste Amateurweekend, Het Wapen van Drenthe, Roden.

17 juni. 40ste Verenigingsraad Aristo Zalen, Utrecht.